JÁMI
Abd ár-Rahman Jámı (7. 11. 1414, Horasan aımaǵy, Jám q. — 9. 11. 1492, Gerat) — parsy aqyny, fılolog, fılosof, mýzyka zertteýshisi.
Áýeli Gerattaǵy Dıl- kash medresesinde, keıin Samarqandaǵy Ulyqbek medresesinde bilim alǵan. Samarqanda ǵalymdarmen tikeleı aralasyp, olardyń arasynda bilimdiligimen dańqy shyqqan. Geratqa oralǵan soń, saraı qyzmetinen bas tartyp, sopylyq jolǵa túsken.
Aqyn shyǵarmalarynda sopylyqty nasıhattaý, halyqtyń azapty ómirine jany ashyp, qanaýshylardy áshkereleý qabattasa jyrlandy.
***
Tez, tez deımiz, asyǵamyz árqashan,
Qushaǵyna almaıynsha Jar qashan.
Áıtkenmenen jetkizbeıdi ýaqyt,
Buıyrmaǵan bizge, sirá, bul baqyt.
***
Sýretti kórgen shaǵyńda,
Basyńda saýal turady:
Bul álde dolbar tanym ba,
Saǵymnyń bálkim turaǵy?
Bolmasa tanym shynaıy,
Bolar ma sáni keskinniń.
Aldaıdy saǵym udaıy,
Kóńildi orar keshki muń.
Ishtegi onyń saraıy,
Saı ma eken syrtqy pishinge?
Shasha ma sáýle araıy,
Shyndyq degeniń túsiń be?
Aıan ba eken bálkim bul,
Beınelep turǵan ómirdi?
Keýdeni basty salqyn muń,
Tamshylap terim tógildi...
***
Shildedegi shaqyraıǵan kún astynda kóktegi,
Kóleńkede jatsam deıtin jandar munda kóp tegi.
***
Keýdeńdegi aıtar sóziń pispese eger tolyqtaı,
Aýyzyńnan shyǵarmaǵyn túbegeıli qorytpaı.
***
Az sóıleseń – azdaý bolar qateń de,
Az jeseńiz – dertiń de kem, ápende.
***
Qurlyqta da, teńizde de syımaı asyp-tasqandaı,
Aqyl-oıǵa teń keletin baılyq joq qoı eshqandaı.
Ómir súr birge qoǵammen
Otanda óziń súıetin.
Aralassań da adammen,
Jalǵyzdyq – dertiń kúıetin.
***
Ólerińdi bile tura erte, álde kesh bálkim,
Jemtik kórseń, oılamaısyń qaqpannyń da esh parqyn.
Dana bolsań, qaýipterdi kóre bilgin aldaǵy,
Aqyrynda artylady moınyńa aýyr salmaǵy.
Eshkimge de qalamaǵyn ondaı taǵdyr jazǵanyn,
Keýdeńdi esh kótermegin shyqtym ǵoı dep myń qyrǵa.
Qyzǵanyshpen ózgelerdiń aldynan or qazbaǵyn,
Túbinde sen óziń baryp qulaısyń sol shuńqyrǵa.
***
Túsingeni jón bolady oı-sanaly barshanyń,
Jan-dúnıeń taza bolsyn aldan qansha jansa kún.
Qurmettegin salt-dástúrdi, óziń de saı bolǵaısyń,
Táńir syılar marapatty ózgelerden alǵaısyń.
***
Baı adam sarań bolady dáıim shynynda,
Otyrsa daǵy malynyp ábden altynǵa.
Qylyǵy onyń uqsaıdy ásem shybynǵa,
Qımyldamaıtyn nájiske batqan qalpynda.
***
Ashkózdik pen qumarlyqty jeńe bilseń egerde,
Júrgizesiń ámirińdi jalpaq mynaý álemge.
***
Ótirikpen shyn sózińdi qorlama,
Til berilgen aıtý úshin shyndyqty.
Ótirikten tabatynyń sor ǵana,
Basqa salar talaı-talaı sumdyqty.
***
Zulymdarda esh qasıet bolmaıdy,
Sol sebepti basyn qaıǵy torlaıdy.
Seskentýge ıtti jarar taıaǵyń,
Bola almaıdy biraq saǵan saıa bul.
***
Kelekeleý mensinbeýden týady,
Onyń sońy janjal bolyp shyǵady.
Umytylar uıat shekten shyqqanyń,
Týar sosyn dórekilik, quptaǵyn.
Sypaıy bol, jan-jaǵyńdy qurmette,
Meırimdi bol, jınalady nur betke.
***
Balshyq bolyp bylǵanǵanmen marjanyń,
Odan quny eshqashanda joǵalmas.
Qabyǵymen tájdiń zerle jan-jaǵyn,
Biraq ol da asyl jaqut bola almas.
***
Ýaqyttyń buzyp-jaryp shyqqyn daǵy sheńberin,
Mahabbattyń qushaǵyna jón bolady engeniń.
***
Tartylmasyn deseń eger júregińniń bulaǵy,
Eshqashanda kóz jasymen jasamaǵyn kúnáni.
***
Bar adamzat ólik syndy bul ómirge kelgennen,
Teńizdegi tolqyndarmen jel qaıyqta terbelgen.
Ne kóredi ómirden bul jatqan kezde uıqyda,
Buıyrary madaq álde, jaza bolar sendelgen?..
***
Kúmán degen – aparar jol shyndyqqa,
Kúmándanbaý – jolyqtyrar sumdyqqa.
Túsinbeseń, eshnárseni kórmeseń,
Soqyr bolyp adasasyń shólde sen.
***
Kedeı jannyń qolyndaǵy sońǵy jarty shelpegin,
Yqylaspen qınalmastan ash adamǵa bergeni.
Ámirshiniń sadaqa dep oılap sonaý erteńin,
Artyǵyraq bar baılyǵyn taratqannan eldegi.
***
Eı, meniń jas dostarym,
Aqymaq pen qaskóılerdi maqtama.
Igilikti isterge de qospaǵyn,
Jegemin dep jumysqa da baptama.
Atqarylar merzimi bar ıgilikti isterdiń,
Aqymaqqa senip bosqa masqaraǵa túspegin.
***
Uıytatyn kemel bolsa jurtqa aıtqan óleńiń,
Bile júrgin tyńdarmanǵa óshpes shattyq bererin.
Ondaı óleń aınalasyn jalyn bolyp qyzdyrar,
Shoǵy daǵy tońdyrmaıdy terbep jannyń tereńin.
***
Úmitińdi joıyp alyp qarańǵydan qoryqpa,
Úmittengin jetemin dep aldyńdaǵy jaryqqa.
***
As ishkende árqashanda qarap ishkin shamańa,
Kúpti bolyp júre almaı qalyp qoıma dalada.
***
Barlyq júrek taza bolsa zulymdyq pen jaýlyqtan,
Bul álemde bolmas edi soǵys órti, jaý buqqan.
***
Aýlaq júrgin dýshar eter jerlerden sen qaıǵyǵa,
Jany ashyr jan tabylmas áperetin aıdy da.
Eshqashanda túsinbeısiń janyn sen de ózgeniń,
Jalǵan dosty uıytpaıdy aıtqan barlyq sózderiń.
Shyn peıilmen izdeseń sen shynaıy dos tabasyń,
Sonda arqańdy keńge salyp, mol tynys ta alasyń.
***
Qaldy meniń kóńilim aınalamnan,
Jóni túzý jan tappaı sendelemin.
Ystyq kúni osynaý baı dalamnan,
Taba almaı kóleńke men kelemin.
Qatty qorqa bermeımin ystyqtan da,
Kóleńkemnen qorqamyn qystyqqanda.
***
Saǵynyshqa boı aldyrǵan ǵashyq jan,
Óne boıy súıiktige asyqqan.
***
Jer betinde eskertkishter kóp deıdi,
Tastarǵa asyl malynǵan.
Biri de onyń eskertkishke jetpeıdi
Sheshendik sózben salynǵan.
***
Baılyq penen bılik izdep qumartyp,
Salma azapqa janyńyzdy tym artyq.
Qol jetpeske bostan-bosqa umtylma,
Moıynyńa alma aýyr júk artyp.
***
Baqylasań baı adamnyń ómirin,
Ashkózdikke toly ekenin kóresiń.
Jasap júrer zulymdyqtyń ne birin,
Aıaq baspas jomarttyqqa, kónesiń.
Saýsaǵynan ala almaısyń saqına,
Mystan soqqan bolsa daǵy kónesin.
***
Qyzyldy-jasyl qyzyqtyrady bul ómir,
Ótetin shaǵy keledi bir kún alaıda.
Aınalańdaǵy jaqyn jandarǵa kúle bil,
Júrektiń nuryn solarǵa syıla, jaraı ma!
***
Jalǵan ómir úıreter seni qýlyqqa,
Uryndyrmas úshin talaı sumdyqqa.
***
Aldymen sen isine qara adamnyń,
Aldanyp qalma onyń tátti tiline.
Tátti tili paıda bermes saǵan myń,
Zar bop qalyp júrme osy kúnińe.
***
Tyrashtanba nadandyqty jasyram dep ózgeden,
Altyn ton da jetkizbeıdi maqsatyńa kózdegen.
***
Tanymmenen baılanysty janyńyz,
Júrekpenen ilim-bilim alyńyz.
***
Adamdarǵa qaramaǵyn anaý alys, jaqyn dep,
Janashyryń – ar-ujdanyń, odan asqan jaqyn joq.
***
Qajetińdi ótep berer jóni túzý jandaryń,
Qaırymsyzdan suramaǵyn, eshteńe de almaǵyn.
***
Aqyl úshin bul qyzǵanysh – aýrýy ǵoı kózińniń,
Qyzǵanyshtan soqyr bolar aqylyń da ózińniń.
***
Basymyzda bir ǵana til, bar ǵoı eki qulaǵyń,
Kópteý tyńdap, azdaý sóıle, jolyń bolar shyraǵym.
***
Kóre almaýshy jegen asyn ózgeniń,
Qyzartady qyzǵanyshpen kózderin.
Ómir boıy jalǵyzdyqta qor bolyp,
Jany onyń kúıin kesher kezbeniń.
***
Japyraǵy jelkildegen ormannyń
Kesý menen jaǵý jeter túbine.
Bul qyzǵanysh – jabysatyn sor qalyń,
Orǵa jyǵyp, jetpeı qoımas túbińe.
***
Kútýmen hám saǵynyshpen ótti meniń kúnderim,
Qaıǵy-muńǵa san batyrdy qap-qarańǵy túnderim.
Úmitimdi alǵa jalǵap úzbesten men kelemin,
Myzǵymasyn eshqashanda duǵa eter minberim...
***
Bul laýazym adamdardy kez kelgen,
Kemeldikke jetkize de almaıdy.
Adamdardyń arqasynda ózgergen,
Laýazymdar bıikterge samǵaıdy.
***
Jarqyn istiń jańǵyryǵy basynda
Shartarapqa ketip jatar jaıylyp.
Ataq, dańqtyń shegi bar ǵoı rasynda,
Kúnder óte umytylar joıylyp.
***
Laı sýǵa jýǵan mynaý kıimnen,
Tazalyqty kútpeı-aq qoı súıingen.
***
Janyńyzǵa jaqpaıtuǵyn qylyqty,
Jasamaǵyn, máńgilikke umytqyn.
***
Qalaısyń ba uzarǵanyn kúnińniń?
Bir bóligin paıdalanǵyn túnińniń.
Aýdarǵan Kenjeǵalı QOShYM-NOǴAI
