Qurban aıt: rásimniń maqsatyna úńilý
Musylmandardyń júrekteri jyl saıyn Qurban aıt meıramyn qýanyshpen, shattyqpen qarsy alady. Bul meıramǵa daıyndyq retinde olar qurbandyqqa mal satyp alýǵa asyǵady — árkim nıeti men maqsatyna qaraı áreket etedi. Aqyldy ári qoǵam jaǵdaıyn baqylaıtyn musylman úshin osyndaı dinı merekelerde oryn alatyn jaǵdaılar jasyryn emes. Atap aıtqanda, keıbireýlerdiń maqtanysh pen kózge túsýge umtylyp, tipti múmkindiginen tys qaryzǵa batyp, ózine qıyndyq týǵyzýy — tek qurbandyq shalýdan qalmas úshin jasalady. Eger qurbandyqqa mal satyp ala almasa, ondaı adam elden uıalyp, jasyrynyp júredi. Alaıda kópshilik musylmandar — Alla raqym etkenderden basqasy — bul uly rásimniń maqsatyn esten shyǵarady nemese elemeıdi.
Belgili jáne moıyndalǵan sharıǵat erejesi boıynsha, Alla Taǵala belgilegen árbir úkimniń artynda dinı ne dúnııaýı (nemese ekeýi birdeı) maqsattar men paıda jatady. Musylman ǵalymdarynyń biraýyzdan aıtqan pikirinshe, sharıǵatta eskerilgen paıda degenimiz — bul dúnııaýı múdde, onyń saldary aqyretke de áser etedi. Bul maqsattar din úkimderiniń usaq-túıek tarmaqtarynda da kórinis tabady. Qurbandyq shalý rásimi de sonyń biri. Osyǵan baılanysty bul maqalada qurbandyqtyń úkimin emes, onyń sharıǵatta bekitilýiniń danalyǵy men maqsattaryn sóz etemiz. Isimizdi Allaǵa tapsyramyz.
Bastapqyda: Qurbandyq shalýdyń sharıǵatta belgilenýi jaıly musylmandar arasynda ıjmaǵ (pikir birligi) qalyptasqan. Bul — Alla Taǵalanyń myna sózinen týyndaıdy:
«(Muhammed, olarǵa) aıt: Rasynda, meniń namazym da, qurbandyǵym da, tirshiligim de, ólimim de búkil álemderdiń Rabbysy — Alla úshin. Onyń eshbir serigi joq» (Ánǵam súresi, 162-163 aıattar).
Taǵy bir aıatta:
«Rabbyń úshin namaz oqy da, qurban shal!» (Káýsar súresi, 2-aıat).
Sondaı-aq meıirim paıǵambary — Muhammedtiń (s.a.ý.) is-áreketimen dáleldengen. Qurbandyq shalý - hanafı mázhabynda ýájip (mindetti) amal bolyp tabylady.
Bul maqalada qurbandyqtyń úkimderin tarqatýdan góri, onyń artynda jatqan hıkmetterge toqtalýdy kózdeımin.
Qurbandyq shalýdaǵy aıqyn maqsattardyń biri — mynalar:
1. Qulshylyqty Allaǵa arnaý jáne tolyq boısunýshylyqty kórsetý:
Qurban shalý — bul qulshylyq. Ony Alladan basqaǵa arnaýǵa bolmaıdy. Alla Taǵala:
«Rasynda, meniń namazym da, qurbandyǵym da… Alla úshin» — dep, qurbandyqty Islam dininiń negizi — namazben qatar qoıdy. Bul eki qulshylyq ta tek Allaǵa ǵana arnalýy tıis. Bul — qulshylyqtyń shynaıy maǵynasy.
Imam Ibn Kasır osy aıatqa túsindirme berip:
«Alla Taǵala paıǵambaryna múshrikterge bylaı dep aıtýyn buıyrady: sender puttarǵa tabynyp, solardyń atymen qurban shalsańdar da, men olaı jasamaımyn. Meniń namazym da, qurbandyǵym da bir Allaǵa ǵana. Bul — “Rabbyń úshin namaz oqy da, qurban shal” degen aıatpen úndes. Iaǵnı, namazyń men qurbanyń tek Allaǵa arnalsyn» — degen.
Imam Tabarı de osy aıatqa bylaı dep túsinikteme beredi:
«Búkil namazyń men qurbanyńdy tek Rabbyńa arna. Eshqandaı serikter men puttarǵa emes. Saǵan bergen nyǵmeti úshin shúkir retinde qurban shal».
2. Qulshylyqqa qulshynyspen kirisý jáne ony qýanyshpen qarsy alý:
Alla Taǵala qulshylyq túrlerin ártúrli etip belgilegen. Eger bir ǵana qulshylyq túri bolsa, adam jalyǵyp keter edi. Islam dininde júrekpen, denemen, malmen jasalatyn, ári osynyń bárin qamtıtyn qulshylyqtar bar. Bul — qulshylyqqa yntalandyrady.
Qurbandyq shalý — adamnyń nápsi-qalaýlaryna da sáıkes keletin qulshylyq. Sebebi et jeý — adamnyń tabıǵı qajettiligi. Al Alla Taǵala bul ádetti qulshylyqqa aınaldyryp, saýapqa aınaldyrdy. Adam janyna jaǵymdy bul is — qýanysh pen shattyqty týdyrady. Bul Allanyń nyǵmeti. Osy nyǵmetke shúkirshilik etý kerek.
Aıatta:
«(Muhammed, olarǵa) aıt: Allanyń keńshiligi men meıirimimen ǵana qýansyn! Bul — olardyń jıǵan-tergeninen artyq» (Iýnýs súresi, 58-aıat).
3. Ibrahım paıǵambardyń (ǵ.s.) súnnetin jańǵyrtý:
Qurbandyq shalý — Ibrahım paıǵambardyń (ǵ.s.) balasy Ismaıldy (ǵ.s.) qurban etýge bel býǵanyn eske túsiredi. Bul — Allanyń buıryǵyna tolyq boısunýshylyqtyń kórinisi. Alla Taǵala bylaı deıdi:
«Biz ony uly qurbanmen aýystyrdyq. Keıingi urpaqtar arasynda oǵan (Ibrahımge) jaqsy estelik qaldyrdyq. Ibrahımge sálem bolsyn!» (Saffat súresi, 107-109 aıattar).
Ǵalymdar: «Qurbandyqtyń “uly” dep sıpattalýy onyń kólemimen emes, mánimen baılanysty» — deıdi. Alla bul qurbandyqty Ibrahımge arnaýly súnnet etti. Muhammed paıǵambar (s.a.ý.) bul súnnetke ilesýge buıyryldy:
«Sosyn saǵan: Ibrahımniń dinin ustan! — dep ýahı ettik» (Nahl súresi, 123-aıat).
4. Týysqandyq baılanysty nyǵaıtý:
Qurban aıt — týystar bir-birimen qaýyshatyn, qarym-qatynasty jańǵyrtatyn ýaqyt. Keı adamdar tek osy meıramda ǵana týystaryn kóre alady. Aralarynda meıirim ornap, syılastyq artady. Muhammed paıǵambar (s.a.ý.) qurban etinen týystar men kórshilerge taratýǵa shaqyrǵan. Bul — tolyq ımannyń jáne úlken saýaptyń belgisi.
Hadıste:
«Kim Allaǵa jáne Aqyret kúnine ıman keltirse, qonaǵyn qurmettesin» — delingen. Eger qonaq týysy bolsa, bul — ári týystyq baılanys, ári saýap, ári mahabbatty arttyrady.
Kóńildi júz, jyly sóz arqyly týystyq baılanysty jandandyryp, ımanı baýyrlastyqty kúsheıtedi.
5. Kedeı-kepshikterge kómektesý:
Bul — sharıǵattaǵy eń uly maqsattardyń biri. Qurbandyqqa semiz ári baǵaly mal shalýǵa shaqyrylǵan. Anás (r.a.) rıýaıat etken hadıste:
«Paıǵambar (s.a.ý.) eki múıizdi, aq-qara tústi qoshqardy qurbandyqqa shaldy. Olardy baýyzdarda “Bısmıllá, Allahý Akbar” dep aıtty» (Býharı, Mýslım).
Taǵy bir rıýaıatta: «Eki qoshqar semiz edi» delinedi. Abý Ýmama ıbn Sahl:
«Biz Medınada qurbandyq maldaryn semirtetinbiz, musylmandar da solaı jasaıtyn» — deıdi.
Semiz mal kedeılerge kóbirek paıda ákeledi. Sonymen qatar, bul — mal ıesiniń jomarttyǵy men keń peıiliniń belgisi. Ol kedeılermen Qurban aıt qýanyshyn bólisedi. Alla Taǵala jáne paıǵambar (s.a.ý.) qurban etinen jeýdi de, ózgelerge taratýdy da buıyrǵan.
Abdýlahad SMANOV, «Áziret Sultan» meshitiniń naıb ımamy, PHD doktor
