Musylmandyq ádebimen retteletin jýrnalıstıka men BAQ jumysy
Kúmán joq, qazirgi kezde jýrnalıstıka men buqaralyq aqparat quraldarynyń jumysy mańyzdy burylys kezeńinen ótip jatyr. Bul – uly jýrnalıster urpaǵy qalyptastyrǵan berik ári Etıkalyq negizderge qaýip tóndiretin kezeń. Sondyqtan biz izdeıtin jáne ańsaıtyn kásibı jýrnalıstıkany qaıta qalpyna keltirý úshin, ıslam dinimen úılesetin keıbir jýrnalıstik ádep normalaryn atap ótkenimiz jón.
Birinshi ádep – jańalyqtyń shynaıylyǵyna kóz jetkizý, rastap alý.
Rastalmaǵan aqparatty qabyldamaý – kóregen kózqaras ári durys baǵyt. Bul jóninde Alla Taǵala bylaı deıdi: «Áı múminder! Eger bir buzaqy senderge bir habar keltirse, anyqtańdar. Áıtpese bilmeı bir elge kesirleriń tıip, istegenderińe ókinesińder» (Hýjýrat súresi, 6-aıat).
Keı ǵalymdar bul aıatty bylaı túsindiredi: «Tekserý degenimiz – habardyń shyn bolýyn jáne aqıqatqa sáıkestigin anyqtaýǵa umtylý». Bul jerde Alla Taǵala buzaqynyń habaryn birden joqqa shyǵarýdy nemese ony múlde qabyldamaýdy buıyrmaǵan, tek tekserýdi buıyrǵan. Eger syrttaı rastaıtyn dálelder bolsa, ol habarǵa senýge bolady.
Basqa tápsir mamandary osy aıattyń eki maǵynaǵa nusqaıtynyn aıtady:
1. Eger buzaqy bir habar ákelse, ony tekserip, ras-ótirigin ajyratý mindet.
2. Bul aıattyń keri maǵynasy – ádil adam habar jetkizse, ony tekserý qajet emes.
Sondaı-aq, bilim tek senimdi adamdardan alynýy tıis. Imam Múslim «Sahıh» kitabynyń kirispesinde Ibn Sırınniń myna sózin keltiredi: «Bul bilim – din. Dinderińdi kimnen alyp jatqandaryńa qarańdar». Bul senimdilikti eki jolmen tanýǵa bolady: kópshilik moıyndaýy arqyly nemese senimdi ǵalymdardyń maquldaýy arqyly.
Ekinshi ádep – jýrnalıst jamandyqty, arsyzdyqty taratýǵa sebepshi bolmaýy kerek.
Qoǵamda arsyzdyq pen buzaqylyqty taratý – úlken kúná. Bul týraly Alla Taǵala bylaı deıdi: «Shynynda, ıman keltirgender arasynda arsyzdyqtyń taralýyn qalaıtyndarǵa dúnıe men aqyrette azap bar» (Nur súresi, 19-aıat). Imam ar-Razı bul aıat jaıly «Mafatıh ál-ǵaıb» atty kitabynda bylaı deıdi: «Bul aıattyń mazmuny jalpylama. Ol arsyzdyqty taratýdy qalaǵan kez kelgen adamǵa qatysty. Aıat tek Aısha (r.a.) anamyzǵa til tıgizgenderge ǵana emes, búkil múminderge qatysty». Islam dini arsyzdyqty jasaýshy men ony taratýshyny birdeı jaýapkershilikke tartady. Imam Býharı «Ádep ál-Mýfrad» atty eńbeginde Álı ıbn Ábý Talıbtiń myna sózin keltiredi: «Arsyzdyqty aıtýshy men ony taratýshy kúnáda birdeı». Ata ıbn Ábý Rabah bylaı degen: «Kimde-kim arsyz habardy taratsa – ol jazalanýǵa laıyq, tipti ol shyndyq bolsa da» (Ibn Ábı Hatım rıýaıaty). Al Paıǵambarymyz Muhammed (s.a.ý.) bylaı degen: «Kimde-kim bir musylmanǵa jala jaýyp, odan taza bolsa da, sony jerge kirgizetindeı etip jaman atqa qaldyrsa, Alla Taǵala ony Qııamet kúni tozaqqa jaqyndatady – aıtqan sózin dáleldep shyqpaıynsha» (Tabaránı jetkizgen; «Májma az-Záýaıd», 4/201).
Osylaısha, arsyzdyqty taratý – qoǵamǵa qaýip tóndiretin aýyr qylmys. Islam sharıǵaty bul isti aýyr kúná qataryna jatqyzyp, qatań jaza belgilegen. Jýrnalıst mundaı áreketten alys bolyp, qoǵamǵa ádil ári senimdi aqparat taratýmen aınalysýy kerek.
Abdýlahad Smanov, «Áziret Sultan» meshitiniń naıb ımamy
