HAFIZ
Shamsýddın Muhammed Hafız Shırazı (1306 jyly shamasynda, Shıraz shahary — 1371, sonda) — parsy aqyny jáne sopylyq sheıh.
Qurandy jatqa bilip, Hafız atanǵan. Óz zamanynyń eń ozyq ǵylymı jetistikterin meńgergen. Xafız ǵazaldary parsy ádebıetiniń jaýhar týyndylary qataryna sanalady. Onyń ǵazaldarynan basqa rýbaı, tárjıbánd jáne saqınamalary da bar.
Xafız sopylyq ádebıettiń asa kórnekti ókili, onyń sopylyq sarynyndaǵy ǵazaldary ózinen keıingi ádebıetke de úlken áserin tıgizdi. Xafız týyndylary Eýropa ádebıetinde úlken baǵaǵa ıe boldy, Gete, Pýshkın, A.K. Fet joǵary baǵalaǵan. Xafız týyndylary dúnıe júziniń kóptegen tilderine aýdarylǵan.
***
Aqyldy jan durys joldy tańdaıdy,
Sanasymen bolashaǵyn ańdaıdy.
Barlyq jol da aparady qabirge,
Oılanbaǵan jandar sonda zarlaıdy.
***
Jermen jeksen bolar barlyq saraıyń,
Birte-birte qalar ony qum basyp.
Óshirmeıdi tek mahabbat araıyn,
Nurǵa dáıim bólenedi shyn ǵashyq.
***
Shyqqan bolsań aqıqattyń jolyna,
Qoryqpaǵyn qıyndyqtan eshqashan.
Sabyrmenen jete bilgin sońyna,
Asyqpaǵyn túsedi dep kesh qashan.
***
Eı, ǵashyq jan, jolyń aýyr bolady,
Bar ómiriń azapqa da tolady.
Qazynaly jerde jylan kóp bolar,
Shaǵamyn dep moıynyńdy kep orar.
Raýshan da kóz tartatyn gúl edi,
Ustaı qalsań tikenegi kiredi.
***
Shákirtimin árqashanda dananyń,
Iliminen ashylady janarym.
Elitedi jandy onyń jyrlary,
Jeteleıdi alǵa dáıim syrlary.
Jyrlarymda jalǵandyq joq meniń de,
Sóz tappaısyń jat bolatyn kóńilge.
Dúnııaýı sózder bastar kúnáǵa,
Qulaq salma, jolamaǵyn sirá da.
Izdengeısiń, endi jalqaý bolmaǵyn,
Kemshilik te kezdesedi jolda myń.
Kórinedi bir-aq beti Aıdyń da,
Biz bilmeıtin tolyp jatyr jaı munda.
***
Jamandyqtan árqashanda qashyq bol,
Meıirimge jetkenińshe asyq bol.
Orǵa qaraı jeteleıtin muryndyq,
Eshkimge de opa bermes zulymdyq.
Joldas qylyp, qol da berme jamanǵa,
Opa bermes laıyqty adamǵa.
***
Jadaý bólme týǵyzady qorqynysh,
Qarańǵyda úreı bıler tolqyp ish.
Árqashanda túzý bolsyn jaǵdaıyń,
Barlyǵyńa qalaımyn men baq dáıim.
***
Qaıǵy-muń bassa óne boıy eńseńdi,
Tappaqsyń sen qalaı ǵana nanyńdy?
Myna ómirde bola bilgin belsendi,
Qazynaǵa jeter adam alymdy.
Sútine sý qosyp satar saýdager,
Óz taýaryn jarnamalar kóbirek.
Tordan shyqqan qus ózgeni jaý kórer,
Bostandyqta áni onyń tógiledi.
Qanshalyqty bıik shyńdar bolsa da,
Oǵan shyǵar tabylady soqpaǵy.
Shamadan tys maqtaı berý sonshama,
Batyrady bir kún seni boqqa áli.
***
Ǵashyqtyq dert júregimdi órteıdi,
Sol arqyly janym daǵy kórkeıdi.
Tutqynyna túsem sosyn azaptyń,
Qýanyshqa kenelemin ǵajap tym.
***
Meıirimsiz adam jannyń dosy emes,
Kebir jerler shalǵyndyqqa hosh emes.
Ǵashyq janǵa sozbaı-aq qoı qol ushyn,
Qıyn onyń dertiniń de jol shyn.
***
Týǵan jerge turam ylǵı yntyǵyp,
Óıtkeni ol jaqyn meniń janyma.
Teńizge de jańbyr quıar shyn tunyp,
Teńiz býyn sińirip ap qanyna.
Asyl taspen bolsa eger tanys jan,
Qazynaly ken ornyna yntyǵar.
Batyr bolsyn jaýmen dáıim alysqan,
Otbasymen qaýyshýǵa yntyzar.
Kerek emes shahtyń oǵan qurmeti,
Qyzyqpaıdy ataqqa da shamasy.
Oryndalsa boldy oǵan mindeti,
Tartyp turar ony týǵan dalasy.
***
Qoryqpaǵyn kezdesetin qıyndyqtan joldaǵy,
Bir kúnderi qýanyshqa aınalady ol daǵy.
***
Taýsylmaıtyn armandarym bolsa da,
Ómirimdi bos ótkizdim qanshama.
Osynshama sharlasam da jer-kókti,
Tilekterim qol jetkizbeı terletti.
Barlyq janǵa dostyq qoldy usyndym,
Jaý adamdaı jylytpady túsin myń.
Tolas tappas keýdemdegi jańbyrym,
Osylaı ma bálkim meniń taǵdyrym?..
***
Qurmetteımiz adal jandy shynaıy,
Sol qurmetke laıyq ol udaıy.
Aýlaq júrer qaskúnemnen únemi,
Mystan artyq altynnyń da túr-óńi.
Baıqap qalsań jaǵympazdy egerde,
Mursha berme dánin jerge seberge.
***
Árqashanda ulylyqtyń negizi –
Bastaý alar qarapaıym qylyqtan.
Qarapaıym sózderi de eń izgi,
Qabiletin kórsetedi tunyqtan.
***
Qorlatpaǵyn nadandarǵa ózińdi,
Kirletýge jol bermegin sezimdi.
Jolbarystaı aıbat shegip aqyrmaı,
Sabyrmenen kórsete bil tózimdi.
Eń durysy kelisimge kelgeniń,
Eshqashanda oǵan qulaı senbegin.
***
Baǵa jetpes qazyna ǵoı sóz degen,
Jatar odan injý-marjan shashylyp.
Keıde únsiz qalǵan da jón, kózdegen
maqsatyńa jetý úshin ashylyp.
Júregińde qatsyn meıli qara tas,
Únsiz bárin jibitýge bolady.
Betalbaty sóılegen de jaramas,
Ókinishke ol aparyp soǵady.
Maqtanysh ta arqalatar kúnálar,
Bul Hafızdi túsinińder, pirádar.
***
Tyǵyryqqa tirer búgin taǵdyryń,
Alaıdaǵy taýsylmasyn sabyryń.
Myna ómir toqtamastan zyrlaıdy,
Qıyndyqtar basta máńgi turmaıdy.
***
Zymııanǵa eshqashanda senbeńiz,
Jalt beredi taýsylǵanda teńgeńiz.
Jaý jaǵyna shyǵyp ta ol ketedi,
Zalym bolyp sosyn saǵan jetedi.
Qasqyrǵa qoı baqtyrýǵa bolmaıdy,
Qoıyńdy da, qozyńdy da qoımaıdy.
***
Qalǵandaı kúıip ashysa jannyń júregi,
Mazasyzdyqtyń tabylar dáıim bir emi.
Árqashan dertke tabylsyn daýa laıym,
Taǵdyryń seniń qolynda tur ǵoı Qudaıdyń.
***
Qanyńdy da, janyńdy da tapsyrǵaısyń Táńirge,
Qoldanatyn sharań joq qoı odan basqa Ámirge.
***
Aýyzyńnan shyqpaǵan sóz – áli saǵan qul bolar,
Aıtylǵan sóz – bir kún seni noqtalaıtyn pir bolar.
***
Bul ómir men ana ómirde qalasań sen tynyshtyq,
Aıtylatyn eki shartty ómir boıy durys tut:
Dostaryńa jomart bolǵyn, eshqashanda tarylma,
Sabyrly bol jaý aldynda, tekten-tekke jarylma.
***
Kórsetpes úshin álsizdik,
Kórmes úshin jónsizdik:
Bos ýáde bermegin,
Sózderińdi jóndegin.
***
Dos bolǵaısyń laıyqty, senimdi,
Qurmetteı bil yqylaspen teńińdi.
Baıqaýsyzda renjitseń ol jandy,
Kóńlin aýla, bólip ber de oljańdy.
Aınadaıyn jarqyraıdy júregi,
Qoldap seni ómir boıy júredi.
***
Jamandyq keter, jaqsy kúnder de jetedi,
Zulymdyqtardyń jetelemesin jetegi.
***
Jaryq shashqyń kelse mynaý álemge,
Jol kórseter jaryq juldyz bolǵaısyń.
Aramdyqtan ada bolsyn deneń de,
Tek shynaıy ottaı laýlap janǵaısyń.
***
Adaldyqqa jetpes oryn jaldaýǵa,
Ony árkez daıyn turar aldaýǵa.
Myna ómir saıqal qatyn sekildi,
Túnep shyǵar jigitter kep ne túrli.
***
Aqyldy bolǵyń kelse eger,
Qyńyrlyqty umytqyn.
Tutammen ómir ólshener,
Tirligin jasa jigittiń.
Úmitpen ómir súrgeısiń,
Tynyshtyq bolsyn armanyń.
Dúnıelik ǵumyr bilgeısiń,
Túbinde onyń jalǵanyn.
Múmkindik bizge berilgen,
Jetýge jaıly orynǵa.
Aırylyp qalma senimnen,
Bolady ashyq jolyń da!..
Aýdarǵan Kenjeǵalı QOShYM-NOǴAI
