ATA-ANA, ABAI BOL! BALAQAI, BAIQAP JÚR!
Kóp aıtylyp, jazylyp ta júrgen taqyryp bul – áleýmettik jeliniń álegi. Nege deseńiz, kún saıyn ǵalamtordaǵy qaýip-qaterler, teris aǵymdardyń nasıhaty kóbeımese, azaıyp jatqan joq. Qoǵam aqparattyq turǵydan saýattanamyn degenshe, quryǵy uzyn teris aǵym ókilderi talaılardy qurdymǵa jiberip úlgerdi.
Buǵan deıin: «Aıshylyq alys jerlerden, Jyldam habar alǵyzdy» dep tańyrqaıtyn bolsaq, búgingi qoǵamda bul da tańsyq emes. Besikten keshe ǵana beli shyqqan bala uıaly telefonnyń Ekranyn basyp, qalaǵan nársesine tańdaý jasaı alady. Al mektep jasyndaǵy ul men qyzdyń árbirinde uıaly telefony bar. Olardy kim qadaǵalap otyr? Kimnen tárbıe alyp jatyr? Mine, másele osynda. Keıde oılanyp otyryp búgingi balalardyń balalyǵyna qarap qarnym ashady. Sebebi, aýyldyń aqtańdaq shańy men teńbil dopty qýalap ótkizgen balalyǵymmen salystyrýǵa turmaıdy!
Maıshamnyń jaryǵymen jarysa kitap oqý, jaryq janamyn degenshe sanamaq oınaý, eseıip ketsek te ádemi estelik qoı deımin… Al ala tańnan telefonǵa telmirip, sanasy ýlanǵan jastardyń balalyǵy urlanyp jatyr. Qazyqqa kere tartylǵan arqanǵa baılanyp, bosana almaı bulqynǵan «bala qulyn» qaptaǵan áleýmettik jeliniń, sansyz oıynnyń, mánsiz saıttyń quly boldy.
Ǵalamtor… Aty aıtyp turǵandaı ǵalamnyń ózi torǵa shyrmalyp tur. Ǵalamtor kez kelgen tehnologııa sekildi paıdasy men zııany, artyqshylyǵy men kemshiligi qatar júretin kúrdeli qubylys deýge bolady. Ǵalamtordyń eń úlken qaýpi – ýaqytymyzdy bosqa ketirip, jalǵan málimet berýi, dinı Ekstremızmge, tipti azǵyndyqqa da ıtermeleýi múmkin. Ǵalamtorda uzaq otyratyn árbir jas teris málimetterge kezigip, psıhologııalyq ózgeriske ushyraýy yqtımal. Ártúrli Ekstremıstik saıttar adam sanasyn ýlap, óz ıdeologııasyn nasıhattaıdy. Mundaıda ne bala, ne ata-anasy qyraǵylyq tanytýy tıis. Óıtkeni ǵalamtor búkil teris pıǵyldy toptardyń tıimdi quralyna aınalyp otyr. Kez kelgen bilimsiz jas, oń men solyn ajyratyp úlgermegen mektep oqýshysy op-ońaı qaqpanǵa túseri sózsiz.
Máteldiń de máni ózgerdi: «Qyzym úıde, qylyǵy túzde» deıtin edi, qazir «Balam úıde, qylyǵy ǵalamtorda» bolyp tur. Instagram, tık-tok, v kontakte sekildi qyzyldy-jasyldy jeliniń bereri kóp dep aıta almaısyń. Sońǵy kezde «Ǵalamtorǵa bilim izdep emes, bilimmen kirý kerek» degendi jıi estımiz. Rasynda da ıslamı saıttar óte kóp. Olardyń arasynda radıkaldy, Ekstremıstik baǵyttaǵy materıaldar kóptep taralyp jatyr. Ásirese, Sırııa men Iraktaǵy jaǵdaıdan soń kóziqaraqty ata-ana tereń oılanady dep oılaımyn. Tek Qazaqstannyń resmı dinı aǵartýshylyq portaldary men múftııattyń bekitken ádebıetterin qoldaný jastardy adasýshylyqtan saqtaıdy.
«Qarańǵy bólmede qara mysyqty tabý qıyn, ásirese ol mysyq onda joq bolsa». Bul – Qytaı oıshyly Konfýtsııdiń oı oramy. Endi oılanyp kórińiz. Aqylǵa ıe, bolmysy bólek jaratylǵan adamnyń maqsaty ne? Ne izdep júrsiń? Qaıda bara jatyrsyń? Izdep júrgen nárseń bar ma, joq pa? Bilim nury bolmasa, óle-ólgenshe qarańǵylyqta adasyp, súrinip, qulap júresiń. Ol soqpaq jol seni qaıda aparady? Búgingi tańda el bolashaǵy derlik jastardyń dinı saýaty, olardyń qoǵammen baılanysy, ǵylymdy ıgerýi, jańa tehnologııalarǵa ıkemdelýi, din men dástúrdi ushtastyra otyryp, bolashaqqa qadam basýy syndy máseleler óte ózekti. Taıaqtyń eki ushy bolatyny sekildi qoǵamda da tepe-teńdiktiń kórinisi anyq baıqalady.
Máselen, búgingideı almaǵaıyp zamanda rýhanı qundylyqtardyń azaıýy, qoǵamda jaman áreket pen jat qylyqtardyń kórinis tabýy sekildi keleńsiz jaıttar jas urpaqtyń rýhanı jáne mádenı kelbetin qalyptastyrýǵa teris áserin tıgizip otyr. Adamzat balasy materıaldyq jaǵdaıdy kóbirek qalaǵandyqtan, qoǵamda moraldyq qundylyqtardyń baǵasy tómendep ketkeni shyndyq. «Ne ekseń, sony orasyń» degen naqyl sóz bar. Jas urpaqtyń sanasyna izgiliktiń dánin seýip, jetkinshekterdi atanyń balasy emes, adamnyń balasy bolýǵa baýlýdyń, ıslam qundylyqtarymen tárbıeleýdiń mańyzy zor. Sańyraýqulaqtaı qaptaǵan din atyn jamylǵan aǵymdar jastardyń eń osal tusyn dóp basyp, kúretamyrynan kesip, qanshama jastyń keleshegi bulyńǵyr.
Taqyryppen oraıy kelgende aıta ketýdi jón kórdim. Jaz aıynda saparǵa shyǵatyn bolyp, temirjol vokzalyna jolym tústi. Bir dúkenge kirip, salqyn sý satyp aldym. Sol dúkendegi satýshy balanyń qolyndaǵy kitapqa kózim tústi. Ol kitapty ózge dinı aǵymdaǵylardyń usynǵanyn birden túsindim. Birneshe saýalyma jaýap alǵannan keıin, álgi mektep oqýshysyna: «Mundaı ádebıetterdi oqýǵa bizde tyıym salynǵan. Abaı bol! Tek dinı saraptamadan ótkeni durys baǵytta bolady» dep eskertýdi umytqan joqpyn. Oqýshy ózi de seziktengenin, kóńilinde kúmán bolǵanyn aıtty.
Negizinen dinı teris aǵymdaǵylar ańǵal jastardy tez arbaıdy. Olardyń ustanǵan qaǵıdasy – adamdy aldap-arbaý, rýhanı erkindigine tusaý salý. Sonyń nátıjesinde jat aǵymǵa shyrmalǵan jastar kóptegen keleńsizdikke boı aldyrady. Dinı soqyr senimniń shynaıylyǵyna sený, otbasy múshelerimen qarym-qatynasynda óshpendiliktiń paıda bolýyna alyp baratyn qaýip te joq emes. Sondyqtan da ár ata-ana balasynyń qolyna telefon berip, tym erkine jibermegeni jón. Jas shybyq qalaı maıyssa, solaı qaraı ıilgish keletinin umytpaý kerek. Balasynyń qandaı jelige tirkelgenin, kimdermen baılanysy baryn, dostary kim ekenin, ne oqyp, qaı saıtqa kiretinin jiti qadaǵalaý qajet.
Sanasy burmalanǵan, ári burys tálimdi boıyna sińirip alǵan jastardyń júzinen sýyqtyq, kózinen qatygezdikti baıqaý qıyn emes. Bul da shyrmalǵan sananyń kórinisi bolsa kerek. Kez kelgen baǵytqa qaraı júrý úshin de sol baǵyttan azdy-kópti habaryń bolý kerek. Teris dinı aǵymdardyń shyrmaýyna túsip jatqan jastardyń osal tusy – dinı saýaty tolyq qalyptaspaǵandyqtan, ıaǵnı dinı biliminiń tómendiginen.
Jastarǵa durys jol nusqaıdy deıtindeı pármen joq, «quranshylar», «táńirshiler», «harıjıtter», «tákbirshiler», «zikirshiler» t.b. bolyp bólinip, «qazaqtyń shynaıy dini osy» dep túrli aǵymnyń soıylyn soǵyp júrgen top az emes. Jastardyń adasýyna, bir jaǵynan, osy «adasqandardyń is- áreketteri» de yqpal etip jatqany anyq. Islamnyń atyn jamylyp, óz múddesin kózdegen aǵymdar, buqara halyqty sonaý ata-babadan jalǵasyp kele jatqan dininen úrkitip-shoshytý úshin túrli aıla-sharǵysyn jasap álek. Jas býynnyń arasynda albyrttyqpen, órekpigen kóńilmen tym shekten shyǵyp ketetinder de bar. Bul ásirese, dinge bet bura bastaǵan jastar arasynda beleń alady. Quran Kárim men hadısterde bizderdiń úlgi alýymyz úshin burynǵy úmmetterdiń shekten shyǵýy jaıynda habar beriledi:
«Áı, Kitap ıeleri! Dinderińde orynsyz shekten shyqpańdar jáne burynǵy naq joldan adasqan ári kópshilikti adastyrǵan, sondaı-aq tegis joldan azǵan qaýymnyń áýesine ilespeńder»,-de» («Máıda» súresi, 77-aıat). Ibn Abbastan jetken hadıste Paıǵambar (s.ǵ.s.) : «Dindegi ásireshildikten (orynsyz artyq nárselerden) abaı bolyńdar, óıtkeni senderden buryn ómir súrgenderdi dindegi shekten shyǵýshylyqtary opat qyldy!»-deıdi.
Ár iste, ár nársede sheńber bolady. Eger sheńberden shyqsa, kemerinen asyp-tasyp ketedi. Dinimiz Islamda da atalmysh sheńber sharıǵatpen tikeleı baılanysty. Ǵalymdar dinde shekten shyǵýdyń kóptegen sebepterin kórsetedi. Olardyń bastysyna bilimsizdik jatady. Sondyqtan da durys aqparat alyp, durys joldy tańdaıyq. Sózimniń sońynda: «Ata-ana, abaı bol! Balaqaı, baıqap júr!» degim keledi. Qazir bir shoqyp, eki qaraıtyn ýaqyt. Sen bilimge, bilýge umtylmasań, bilimsizdik, adasýshylyq seni túzý jolǵa aparmaıtyny anyq.
SADYBEKOVA Fatıma Nurlanqyzy
